Pol (Pohl) Tadeusz Jan (1862–1934), aktor, śpiewak, dyrektor teatru. Ur. 27 XII w Krakowie. Działalność sceniczną rozpoczął w r. 1883 w Warszawie, w teatrzykach ogródkowych «Al-hambra» i «Eldorado». Po sezonie spędzonym w teatrze lwowskim ponownie występował w warszawskim «Eldorado» (1884), w r. 1885 w teatrze krakowskim, latem 1886 w zespole Józefa Teksla w warszawskim teatrzyku «Belle Vue», w sezonie 1886/7 u tegoż w Lublinie i Radomiu (wrzesień 1887). Grał wówczas m. in. Jędrzeja („Adwokat bez klientów” A. Abrahamowicza i L. Kwiecińskiego), Karola („Dwa światy” O. Feuilleta), Wilfrieda („Wielki dzwon” O. Blumenthala), Karola („Z przyjemnością” G. Mosera). Jesienią 1887 występował w Płocku u Jana Szymborskiego, w r. 1888 w teatrzyku «Alhambra» w Warszawie, w r. 1889 znów w Lublinie u Jana Reckiego i Lucjana Dobrzańskiego (lipiec–wrzesień), m. in. jako Gamajdowski („Tajemnice Warszawy” P. Kośmińskiego), Grześ („Czartowska ława” J. K. Galasiewicza). W sezonie 1890/1 był członkiem zespołu J. Szymborskiego w Piotrkowie i Częstochowie, w r. 1891 Kazimierza i Stanisława Sarnowskich w Radomiu i w teatrzyku «Promenada» w Warszawie, w r. 1892 w warszawskim «Eldorado» pod dyrekcją Tomasza Smotryckiego. Powróciwszy do zespołu Sarnowskich grał m. in. w Łowiczu (1892–3). Jesienią 1893 występował w teatrze krakowskim (np. Lokaj w „Domu otwartym” M. Bałuckiego), następnie w teatrze poznańskim, w r. 1894 znów u Sarnowskich w Kielcach, latem w teatrze warszawskim «Belle Vue», w końcu t. r. w zespole Ludwika Czystogórskiego w Radomiu, w r. 1895 u Stanisława Staszewskiego w Kielcach i Częstochowie oraz u S. Sarnowskiego w Częstochowie i Lublinie, w r. 1896 u Czystogórskiego w Siedlcach i Lublinie, w warszawskim Wodewilu, u Mariana Rejterowicza w Radomiu i Danielewicza w Kielcach. Na sezon 1897/8 został zaangażowany przez Felicjana Felińskiego (Passakasa) i grał z nim m. in. w Lublinie, latem 1898 u Bolesława Mareckiego w teatrze letnim w Parku Krakowskim, w l. 1898–9 związany był nadal z zespołem Felińskiego, m. in. w Ciechocinku i Sosnowcu. W sezonie 1899/1900 grał w warszawskim Teatrze Ludowym, od maja 1900 w Łodzi w zespole Mareckiego, potem Smotryckiego oraz w teatrzykach «Fantazja» i «Bagatela» w Warszawie, gdzie również występował latem 1901, zaś jesienią t. r. w Częstochowie u Heleny Kamińskiej, potem w Łomży u L. Dobrzańskiego. W r. 1902 w zespole Felińskiego w Kielcach, w warszawskim Wodewilu, w Łomży u Mareckiego, w r. 1903 z zespołem Felińskiego w Sosnowcu, a w l. 1903–5 w warszawskim Teatrze Ludowym, gdzie grał takie role, jak Józek („Noc świętojańska” A. Staszczyka), Belial („Podróż diabła na wesele” J. N. Kamińskiego), Filip („Córka pułku” G. Donizettiego), Zdziś („Stare Miasto” F. Domnika), Kufelkiewicz („Biedacy” L. Świderskiego), Bertrand („Robert i Bertrand, czyli Dwaj złodzieje” W. L. Anczyca), Muki („Biedna dziewczyna” L. Krenna), Maciej („Zagroda Sobkowa” S. H. Mosenthala). Wg Antoniego Fertnera reprezentował wówczas «typ humoru wybitnie prowincjonalnego z domieszką trywialności».

W r. 1905 grał w warszawskim teatrzyku «Jardin d’Hiver», a latem 1906 w «Renaissance». Jesienią t. r. kierował z Henrykiem Czarneckim zespołem objazdowym, m. in. w Winnicy i Berdyczowie, jesienią 1907 kierował zespołem w Żytomierzu, Berdyczowie i Kijowie, a w r. 1908 w Lublinie i Radomiu. W czerwcu t. r. występował w Tanim Teatrze w Warszawie, w sezonie 1908/9 w repertuarze operetkowym w teatrze lwowskim i z zespołem tegoż gościnnie w Krakowie. W czerwcu 1909 założył własny zespół, z którym prawdopodobnie grał w Poniewieżu, w lipcu i sierpniu t. r. występował w Teatrze Nowym w Warszawie. W r. 1911 w warszawskim Teatrze «Renesans», od marca 1912 kierował zespołem «artystów warszawskich» w Kaliszu, Radomiu i Kielcach. W r. 1913 grał w warszawskim Teatrze na Dynasach, a w czerwcu t. r. w Ciechocinku u Henryka Klimontowicza, we wrześniu zaś z aktorami warszawskiego Teatru Nowości we Włocławku. Latem 1914 grał w Teatrze Nowoczesnym w Wilnie, w sezonie 1914/15 w warszawskich teatrzykach: «Wenus», «Na Czasie», «Bagatela», latem 1915 kierował teatrzykiem Wesołym w Dolinie Szwajcarskiej, od jesieni t. r. sprawował kierownictwo artystyczno-literackie teatru Polskie Miniatury, w r. 1916 grał w Teatrze Współczesnym, potem Teatrze Praskim, w r. 1917 (od marca) z zespołem łódzkiego Teatru Popularnego w Płocku, gdzie następnie kierował zespołem «artystów operetki warszawskiej» (maj). W r. 1918 występował w Teatrze Powszechnym w Warszawie (styczeń), prowadził frontowy kabaret «Wesoła Wydra» (m. in. w Żytomierzu), w czerwcu t. r. zorganizował własny zespół w Płocku, w lipcu w Kaliszu. Po powrocie do Warszawy grał w teatrzykach: «Argus» (1919) i «Miraż» (1920), w kwietniu 1922 w zespole pn. «Wesoła Czwórka» w Płocku, w r. 1923 w warszawskim Teatrze Praskim, gdzie 11 V t. r. odbył się jubileusz czterdziestolecia jego pracy artystycznej (wystąpił w roli Mendla w „Emigracji chłopskiej” W. L. Anczyca). W październiku t. r. grał znów w Płocku w zespole «artystów opery i operetki warszawskiej». W r. 1925 był jeszcze w zespole Teatru Popularnego w Bydgoszczy, gdzie w t. r. starał się bez powodzenia o dyrekcję Zjednoczonych Teatrów Miejskich Bydgoszczy i Torunia. Należał do Związku Artystów Scen Polskich, jako aktor i reżyser dramatu.

P. występował najczęściej w rolach charakterystycznych, a także w repertuarze operetkowym. Do najlepszych jego ról, poza wymienionymi, zaliczano: Majcherka („Królowa przedmieścia” K. Krumłowskiego), Józia Grojseszyka („Podróż po Warszawie” F. Schobera), Sołoducha („Miód kasztelański” J. I. Kraszewskiego) oraz partie Kalchasa („Piękna Helena” J. Offenbacha), Krebsa („Ptasznik z Tyrolu” K. Zellera). Zmarł 9 IX 1934 w Bydgoszczy.

Pierwszą żoną P-a była aktorka Pol, występująca z nim razem w l. 1890–2; drugą – zapewne od ok. r. 1907 – aktorka Karolina Lorentz (działała od r. 1898, zm. 16 V 1949).

Słown. Teatru Pol., (bibliogr., ikonogr.); – Formanowicz J., Historia Teatru Miejskiego w Bydgoszczy 1920–1939, W. 1978; Kaszyński S., Teatralia kaliskie, Ł. 1972; Mrozek Z., Polski ruch teatralny na Kujawach, Bydgoszcz 1976 s. 144, 197; Taborski R., Warszawskie teatry prywatne w okresie Młodej Polski 1905–1918, W. 1980; Wosiek M., Historia teatrów ludowych. Polskie zespoły zawodowe 1898–1914, W. 1975; Wysiński A. K., Związek Artystów Scen Polskich 1918–1950, W. 1979; – Domański P. J., Repertuar teatrów warszawskich 1907–1910, W. 1977; Fertner A., Podróże komiczne, Kr. 1960 s. 51; Kruk S., Repertuar teatru lubelskiego 1864–1890, W. 1979; Wosiek M., Repertuar teatrów warszawskich. Teatr Ludowy 1899–1906, W. 1976; Zacińska M., Repertuar Teatru Miejskiego w Krakowie 1893–1899, W. 1977; – „Dzien. Kijowski” 1907 nr 211–213; „Dzien. Kujawski” 1913 nr 199; „Echa Płockie i Łomżyńskie” 1901 nr 94, 95, 1902 nr 86; „Gaz. Kielecka” 1902 nr 23; „Gaz. Radomska” 1887 nr 71, 1894 nr 100, 1896 nr 76, 84, 85, 93; „Goniec Łódz.” 1900 nr 119, 152, 153, 154, 215; „Kur. Litewski” 1914 nr 112, 113, 117, 118, 121, 123; – Konarska-Pabiniak B., Historia teatru w Płocku (mszp. w IS PAN).

Barbara Berger